Komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym, wykonującym czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych oraz inne czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów. Przy wykonywaniu czynności komornik podlega orzeczeniom sądu i prezesowi sądu rejonowego przy którym działa. Jest gwarantem wykonalności wyroków sądowych wydanych w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej.
Komornikowi sądowemu powierza się w szczególności wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie.
W celu realizacji ustawowych zadań komornik korzysta z uprawnienia do stosowania środków przymusu.
Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Rodzaje tytułów egzekucyjnych wymienia art. 777 kpc, a są nimi dokumenty o cechach oznaczonych w ustawie, które zawierają wypowiedź o obowiązku dłużnika nadającym się do przymusowego wykonania w drodze egzekucji sądowej.
Zgodnie z podstawową zasadą egzekucji komornik prowadzi postępowanie egzekucyjne na wniosek wierzyciela w granicach wskazanych w tytule wykonawczym. Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym, a wnioskiem wierzyciela jest bezwzględnie związany.
Stronami postępowania egzekucyjnego są wierzyciel i dłużnik. Wierzycielem jest osoba, na rzecz której prowadzona jest egzekucja, a dłużnikiem osoba przeciwko której prowadzone jest postępowanie egzekucyjne. Jest on obowiązany spełnić na rzecz wierzyciela określone w tytule wykonawczym świadczenie pieniężne lub niepieniężne.
Przed wszczęciem egzekucji na żądanie wierzyciela, którego roszczenie stwierdzone jest tytułem wykonawczym lub tytułem egzekucyjnym, organ egzekucyjny, który prowadzi egzekucję lub który jest właściwy do jej prowadzenia według przepisów kodeksu postępowania cywilnego, udzieli mu informacji, czy przeciwko dłużnikowi prowadzone jest przez ten organ egzekucyjny postępowanie egzekucyjne, a jeżeli tak, powiadomi go o stosowanych sposobach egzekucji oraz o wysokości egzekwowanych roszczeń, a także o aktualnym stanie sprawy. W tym celu należy złożyć wniosek z zachowaniem wymogów formalnych.
We wniosku o wszczęcie egzekucji należy wskazać świadczenie które ma być spełnione oraz sposób egzekucji. Jeżeli wierzycielowi nie jest znany majątek dłużnika, może zlecić komornikowi poszukiwanie za wynagrodzeniem majątku dłużnika. Do wniosku należy dołączyć tytuł wykonawczy. Wierzyciel może w jednym wniosku wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi. Spośród kilku sposobów egzekucji wierzyciel powinien zastosować najmniej uciążliwy dla dłużnika. Do sposobów egzekucji należy egzekucja z ruchomości, wynagrodzenia, wierzytelności, innych praw majątkowych, rachunku bankowego, nieruchomości, uproszczona egzekucja z nieruchomości. Wniosek o wszczęcie egzekucji powinien być czytelny, zaadresowany do komornika, do którego jest kierowany, zawierać prawidłowe oznaczenie stron postępowania egzekucyjnego, ich adresy, dane identyfikacyjne oraz czytelny podpis. Jeżeli wierzycielem jest osoba prawna, do wniosku należy dołączyć dokument z którego wynika prawo do jej reprezentowania przez osoby podpisane pod wnioskiem (np.KRS). Jeżeli wniosek składa pełnomocnik wierzyciela, należy dołączyć pełnomocnictwo lub jego wierzytelny odpis. Ponadto we wniosku egzekucyjnym wierzyciel zobowiązany jest wskazać sposób w jaki chce otrzymywać wyegzekwowane należności.
Komornik działa na obszarze swojego rewiru komorniczego z zastrzeżeniem, że wierzyciel ma prawo wyboru komornika na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem spraw o egzekucję z nieruchomości oraz spraw, w których przepisy o egzekucji z nieruchomości stosuje się odpowiednio. W przypadku wyboru, komornik działa poza obszarem swojego rewiru komorniczego. Wierzyciel, dokonując wyboru komornika, składa wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji oświadczenie na piśmie, że korzysta z prawa wyboru komornika.
O wszczęciu egzekucji komornik zawiadamia strony postępowania egzekucyjnego. Dłużnik, który dowiedział się, że prowadzone jest przeciwko niemu postępowanie egzekucyjne powinien stawić się na wezwanie w kancelarii komornika. Jeżeli dłużnik nie może przybyć osobiście do kancelarii, powinien wysłać listem poleconym załączone do zawiadomienia oświadczenie o posiadanym majątku, z wyjaśnieniem w jakim terminie stawi się na wezwanie. Za nieuzasadnioną odmowę udzielenia organowi egzekucyjnemu wyjaśnień lub za udzielenie wyjaśnień świadomie fałszywych osoba odpowiedzialna może być ukarana przez organ egzekucyjny grzywną do dwóch tysięcy złotych.
Dłużnik jest przede wszystkim zobowiązany spełnić świadczenie. W wypadku egzekucji świadczeń pieniężnych powinien on uiścić należność egzekwowaną na rzecz wierzyciela wraz z kosztami egzekucyjnymi na rachunek bankowy komornika lub w kasie kancelarii podając jednocześnie sygnaturę sprawy Km, Kms lub Kmp. W wyniku zapłacenia należności wraz z kosztami postępowania egzekucyjnego nastąpi niezwłoczne umorzenie postępowania egzekucyjnego i uchylenie wszelkich zajęć dokonanych przez organ egzekucyjny.
W wypadku zbiegu egzekucji sądowych do tych samych rzeczy,wierzytelności lub praw, dalszą egzekucję prowadzi komornik działający przy sądzie rejonowym ogólnej właściwości dłużnika. Jeżeli żaden z komorników nie jest właściwy lub właściwych jest kilku komorników, komornik który później wszczął egzekucję niezwłocznie przekazuje sprawę komornikowi, który pierwszy wszczął egzekucję o czym zawiadamia wierzyciela. (art. 7731kpc). Natomiast w wypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej rozstrzygnięcia dokonuje Sąd w formie postanowienia. (art. 773kpc).